سخن سردبیر

به نام خدا دوستان و سروران ارجمند در دنیای پرشتاب علمی امروز، دمادم بر گستره، تعداد، ژرفا و میزان تخصصی شدن علوم، افزوده می‌گردد و طبیعتاً از اندیشمندان هر حوزه انتظار می‏رود متناسب با پیشرفت‌ علوم، بتوانند پاسخگوی نیازهای علمی یک جامعه باشند. یکی از این حوزه‌ها، حوزه‌ی آموزشکاوی زبان فارسی است، که بر خلاف پیشرفت‏های چشمگیر و بی‏شمار دانش آموزشکاوی زبان در کشورهای توسعه‏یافته، با کاستی‌های فراوانی مواجه است. بنابراین، شایسته است بدون آن‌که مسحور پیشرفت‌های دانش آموزشکاوی در کشورهای پیشرفته شویم و همواره چشم به دستاوردهای این کشورها داشته باشیم، تلاش نماییم با بهره‌گیری از متخصصان مجرب و متعهد در حوزه‏ی آموزشکاوی و آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‏زبانان و با بومی‌سازی دانش آموزشکاوی زبان، این کاستی‌ها و کمبودها از حوزه‌ی آموزشکاوی زبان فارسی رخت بربندد. به عنوان نمونه، یکی از این کاستی‌ها در زمینه‌ی آموزش زبان فارسی این است که به «دستور زبان آموزشی» آن‌چنان که شایسته است، هنوز پرداخته نشده است. در حوزه‌ی دستور، اگر بخواهیم در این سخن کوتاه وارد جزئیات نگردیم، نگاه‌های متفاوتی وجود دارد. به طور کلی، برخی از متخصصان ادبیات دستور را بیشتر از جنبه‌های تاریخی و ادبی به منظور فهم متون تاریخی و ادبی مطمح نظر قرار می‌دهند. این نگرش دستور را بیشتر بر اساس آثار برجسته­ی ادبی تجویز می‌کند و به جنبه‌های کاربردی و ارتباطی زبان امروز کمتر توجه‌ای نمی‌کند. زبانشناسان جنبه­های گوناگون زبان را در چارچوب نظریات گوناگون به صورت بسیار تخصصی و در حوزه­های واج­شناسی، ساخت‌واژه، نحو و معناشناسی و کاربرد شناسی بررسی می‌کنند. اطلاعات تخصصی و گوناگون که گاه در تضاد با یکدیگر هستند و فهم آن نیازمند گذراندن دوره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی تخصصی دانشگاهی است که با اهداف آموزشی زبان در سطوح پایین‌تر یا کوتاه‌تر زبان سازگار نیست. هر دو نگاه خود از جایگاه والایی برخودار است، اما در حوزه‌ی آموزش زبان فارسی، به‌ویژه به‏عنوان زبان دوم یا خارجی، بحث دستور، نگاه دیگری را طلب می‏کند: نگاهی واقع­گرایانه و کاربردگرایانه و نیز با قابلیتهای یادگیری و یاددهی در این حوزه­. در نتیجه بایسته است نگرش متخصصان نسبت به آموزش دستور تغییر کند و نوعی از دستور تحت عنوان «دستور آموزشی» تدوین و معرفی گردد که می‏توان برای این دستور، مشخصات زیر را برشمرد: 1-   نگاه واقع‌گرایانه بدین معناست که نگاه دیگر تجویزی نیست، بلکه زبان واقعی روزمره در سطح گفتار و نوشتار و حتی گونه‌های مختلف هر یک مدنظر آموزشکاوان قرار می‌گیرد. 2-   کاربردگرایانه از این منظر که مانند نگاه زبان‌شناسی محض و تخصصی نیست، بلکه جنبه­ی کاربردی زبان مدنظر است، بر این اساس تک‌تک واژه‌های انتخابی آموزشکاو به لحاظ صورت، معنا و کاربرد مورد توجه قرار می‌گیرد. 3-   منظور از قابلیت یادگیری این است که آموزش زبان واقعی و کاربردی تا چه اندازه بر مبنای نظریات یادگیری زبان استوار است. به عبارت دیگر، پس از تدوین مطالب آموزشی، سطح‌بندی و اولویت‌بندی و چینش آن‌ها مبتنی بر نظریات یادگیری زبان دوم و خارجی باید باشد. 4-   قابلیت آموزش‌دهی بدان معناست که پس از انتخاب نکات دستوری مفید و مورد نیاز، آنها را چگونه و با چه راهبردها و فنونی آموزش دهیم. آموزش دستور در ارتباط و در درون آموزش و گسترش مهارت‌های اصلی زبانی صورت می‏پذیرد. آزمون دستور همچون گذشته به صورت جدا از سایر مهارتها وجود ندارد، بلکه به‌کارگیری آن در ضمن مهارت‌های زبانی و در تولیدات نوشتاری و گفتاری زبان‌آموزان سنجیده می‏شود. امید است با انجام مطالعه و پژوهش‌های کاربردی در زمینه‌ی دستور آموزشی و تعمّق و تفکر اندیشمندان در این حوزه، به نتایجی دست یافت که راهگشای دانش نو‌پای آموزشکاوی زبان ‌فارسی و مدرسان آموزش زبان فارسی به غیر فارسی‏زبانان گردد. به امید پیشرفت و رسیدن به قله‌های رفیع علمی.  امیررضا وکیلی فرد- آموزشکاو زبان فارسی و سردبیر پژوهش‏نامه